Azade tek mısra demektir. Tek başına tam bir mana ifade eden bu mısralara anlamca ikinci bir mısraya ya ihtiyaç duymadıkları için Azâde adı verilmiştir.
Osmanlıca yazılışı âzâde : آزاده
Azade Farsça kökenlidir. Sözlülerdeki manası ise : “Bağlardan kurtulmuş. Serbest. Kayıtsız. Hür. Sâlim. Müberrâ.” Şekillerindedir.
Azad ise terk edilmiş, hür bırakılmış, özgür anlamlarına gelir. Azad etmek ise kölelikten kurtulmak anlamındadır.
Sözlükteki tarifi: Başlıbaşına manası bulunan mısra. (Osmanlıca'da yazılışı: mısrâ-i âzâde) şeklindedir. Böyle mısralar tam bir mana ifade edip diğer mısraya ihtiyaç duymadan anlattığını anlatmayı başaran mısralardır. Bu mısralarda mana bir mısraya sığmış ve bu mısra bağımsız kalmış yani azade olmuş yani kurtulmuş, serbest anlamlarına gelir.
Örneğin :
“Neler çeker bu gönül söylesem şikâyet olur" Şeyhülislam Yahya
Azade mısra tek bir mısra şeklinde de olabildiiği gibi bir şiirin içindeki bir veya bir kaç mısra da azade mısra örneği olabilir.
Muallim Naci azade mısrayı : “ Her biri bir başka söz değerinde olan mısralara denir “ diye tarif etmiştir. Azade mısranın bir hükmü, kesit ve öz bir düşünceyi tek mısra içinde ifade eden mısra olarak tarif etmek doğru olacaktır.
Belkide şiirsel nitelikteki bir özdeyişin tek mısraya sığan bütünüdür demek te mümkündür.
Bir çok kişi azade mısrayı tek bir şiir olarak düşünür. Halbuki azade mısra gazel kaside gibi bir şiirin içindeki mısralardan biridir. Azade mısranın farkı şiir içindeki diğer mısralardan farklı olarak anlamı tek mısraya sığdıran mısra demektir.
Fakat bu tip mısralar tek bir mısra olarak bir yere yazılabilir. Örneğin II.Mahmut’un hekimbaşının dükkanın tabelasında
“ Ne ararsan bulunur derde devadan gayri “ mısraı yazılıymış.
Hamiyetli ağa çoktur, hamiyetten eser yoktur Edip Bey
Yukarıdaki örnekler bir şiir içinde olmayıp tek mısradan oluşan tek mısralık mısralardır. Buna mukabil azade mısra bir nazım türünün içindeki mısralardan bir mısra da olabildiği gibi bir beyiti oluşturan her iki mısra da ayrı ayarı azade mısra olabilir
Ahbab ile muhabbet hazlara lezzet imiş
Mağrur olana rağbet şeytana hürmet imiş ( Şahamettin Kuzucular )
Bir şiir içinde tek bir mısra böyle bir özellik gösterebilir.
Hayâlinden gelür gam hâtıra cânâneden gelmez
Sitem hep âşinâlardan gelür bîgâneden gelmez Nabi
“Miyân-ı güft ü gûda bed-meniş îhâm eder kubhun
Şecaat arz ederken merd-i kıbti sirkatin söyler" Koca Ragıp Paşa
Çingenenin yiğidi kendini överken hırsızlık yaptığını anlatmış olur.
Ziya Paşa'nın meşhur şiirindeki şu dizeler birer güzel azade mısra örneklerdir
Zedüş-i palan vursan eşek yine eşektir
Nush ile usalnmayanın hakkı kötektir.
Neler yapmadık bu vatan için:
Kimimiz öldük, kimimiz nutuk çektik ( Orhan Veli)
Edebiyatta ise azade mısra terim anlamıyla diğer mısralara bağımlı olmaktan kurtulmuş ve tek mısra anlamına gelmektedir.
“Söylesem tesiri yok, sussam gönül razı değil.” Fuzuli
Ne ararsan bulunur derde devadan gayrı Hail Edip Bey,
Sitem hep aşinalardan gelir biganeden gelmez Nabi
Beyit halinde oldukları halde beyitteki her mısrasının anlamca diğerinden farklı olduğu mısralara da azade mısra denilir.
Hevs-i zülfi yâr var sende
Ser giranım humar var sende Hoca Neşet
Bu beyitteki mısralar arasında anlam bağı yoktur. Hâlbuki beyitteki mısralar anlamca birbirlerine bağlı olmalıdır.
Osmanlıca yazılışı âzâde : آزاده
Azade Farsça kökenlidir. Sözlülerdeki manası ise : “Bağlardan kurtulmuş. Serbest. Kayıtsız. Hür. Sâlim. Müberrâ.” Şekillerindedir.
Azad ise terk edilmiş, hür bırakılmış, özgür anlamlarına gelir. Azad etmek ise kölelikten kurtulmak anlamındadır.
Sözlükteki tarifi: Başlıbaşına manası bulunan mısra. (Osmanlıca'da yazılışı: mısrâ-i âzâde) şeklindedir. Böyle mısralar tam bir mana ifade edip diğer mısraya ihtiyaç duymadan anlattığını anlatmayı başaran mısralardır. Bu mısralarda mana bir mısraya sığmış ve bu mısra bağımsız kalmış yani azade olmuş yani kurtulmuş, serbest anlamlarına gelir.
Örneğin :
“Neler çeker bu gönül söylesem şikâyet olur" Şeyhülislam Yahya
Azade mısra tek bir mısra şeklinde de olabildiiği gibi bir şiirin içindeki bir veya bir kaç mısra da azade mısra örneği olabilir.
Muallim Naci azade mısrayı : “ Her biri bir başka söz değerinde olan mısralara denir “ diye tarif etmiştir. Azade mısranın bir hükmü, kesit ve öz bir düşünceyi tek mısra içinde ifade eden mısra olarak tarif etmek doğru olacaktır.
Belkide şiirsel nitelikteki bir özdeyişin tek mısraya sığan bütünüdür demek te mümkündür.
Bir çok kişi azade mısrayı tek bir şiir olarak düşünür. Halbuki azade mısra gazel kaside gibi bir şiirin içindeki mısralardan biridir. Azade mısranın farkı şiir içindeki diğer mısralardan farklı olarak anlamı tek mısraya sığdıran mısra demektir.
Fakat bu tip mısralar tek bir mısra olarak bir yere yazılabilir. Örneğin II.Mahmut’un hekimbaşının dükkanın tabelasında
“ Ne ararsan bulunur derde devadan gayri “ mısraı yazılıymış.
Hamiyetli ağa çoktur, hamiyetten eser yoktur Edip Bey
Yukarıdaki örnekler bir şiir içinde olmayıp tek mısradan oluşan tek mısralık mısralardır. Buna mukabil azade mısra bir nazım türünün içindeki mısralardan bir mısra da olabildiği gibi bir beyiti oluşturan her iki mısra da ayrı ayarı azade mısra olabilir
Ahbab ile muhabbet hazlara lezzet imiş
Mağrur olana rağbet şeytana hürmet imiş ( Şahamettin Kuzucular )
Bir şiir içinde tek bir mısra böyle bir özellik gösterebilir.
Hayâlinden gelür gam hâtıra cânâneden gelmez
Sitem hep âşinâlardan gelür bîgâneden gelmez Nabi
“Miyân-ı güft ü gûda bed-meniş îhâm eder kubhun
Şecaat arz ederken merd-i kıbti sirkatin söyler" Koca Ragıp Paşa
Çingenenin yiğidi kendini överken hırsızlık yaptığını anlatmış olur.
Ziya Paşa'nın meşhur şiirindeki şu dizeler birer güzel azade mısra örneklerdir
Zedüş-i palan vursan eşek yine eşektir
Nush ile usalnmayanın hakkı kötektir.
Neler yapmadık bu vatan için:
Kimimiz öldük, kimimiz nutuk çektik ( Orhan Veli)
Edebiyatta ise azade mısra terim anlamıyla diğer mısralara bağımlı olmaktan kurtulmuş ve tek mısra anlamına gelmektedir.
“Söylesem tesiri yok, sussam gönül razı değil.” Fuzuli
Ne ararsan bulunur derde devadan gayrı Hail Edip Bey,
Sitem hep aşinalardan gelir biganeden gelmez Nabi
Beyit halinde oldukları halde beyitteki her mısrasının anlamca diğerinden farklı olduğu mısralara da azade mısra denilir.
Hevs-i zülfi yâr var sende
Ser giranım humar var sende Hoca Neşet
Bu beyitteki mısralar arasında anlam bağı yoktur. Hâlbuki beyitteki mısralar anlamca birbirlerine bağlı olmalıdır.
