Uyku Felci

Rüyamızda Neden Karabasan Görürüz?

Karabasan dediğimiz şey aslında bilimsel olarak açıklanabilen bir olgudur. Bedenin uyku haline geçmeden önce, bedenin geçici olarak hareket edememesi, bir nevi felç olma durumudur. Bu sebeple bilimsel adı uyku felcidir. Uyku felcine sebep olan birçok sebep vardır. Bunlardan en önemlisi uyku düzensizliğidir. Ayrıca, depresyonda olan insanlarda, vardiyalı çalışanlarda ve birtakım ilaçları kullanan kişilerde daha sık gözlemlenir.


Halk Arasında “Karabasan” Olarak Bilinen Uyku Felci Nedir?

Uykuya dalma evresinde ve uyku halinde beyinde bir takım fizyolojik değişiklikler meydana gelir. Fizyolojik olarak test edildiğinde ise Hızlı Göz Hareketleri ( REM – Rapid Eye Movements) döneminde uyku düzensizdir ve eğer bu evrede uyanılırsa “uyku felci” yaşanır.

Eğer uyku felci uykuya dalma evresinde meydana gelirse, vücut fizyolojik bakımdan REM uykusuna hazırdır, fakat beyin hâlâ kendini kapatmış değildir. Tıpta buna “hipnogojik (predormital) uyku felci denir. Bu durumda beyin uyanır, fakat uykunun getirdiği bilinçsizlik hali devreye girer ve kaslar uyanamaz.

Vücut “uyku atonisi” adı verilen, vücudun felç geçirmiş gibi hareketsiz kalmasına ve hatta üzerine birisi oturmuş veya ağırlık çökmüş gibi hissetmesine sebep olur. Bu tıpkı gerçek bir felç durumu gibidir; çünkü kişi uyanık olduğunun bilincedir, fakat hareket edememektedir. Eğer uyku felci –sıklıkla bu şekilde görülür- uyanmadan önce gerçekleşiyorsa, REM döngüsü tamamlanmamış demektir; ancak beyin uykudan uyanacak ve bilinç yerine gelecektir.

Buna da tıpta “hipnopompik (postdormital) uyku felci” denir. Yine bu durumda da kişi uyandığının farkındadır, fakat uyku atonisi kapatılmamıştır ve geçici felç durumu yaşar. Kısaca uyku felci, beynin algısal kısmı ile vücudu kontrol altında tutan kısmın fizyolojik olarak birtakım uyumsuzluklar yaşamasından dolayı meydana gelen bir durumdur.



Uyku Felci Ne Kadar Sürer?

Uyku felci yaklaşık olarak birkaç saniye ve birkaç dakika sürebilir. Çok aşırı durumlarda ise 4-5 saat boyunda sürdüğü de bilinmektedir. Çoğu insan yaşamı boyunca birden fazla defa uyku felci yaşamaz. Bu tip tekli vakalara İzole Uyku Felci denmektedir. Çok yaygın olmasa da bazen kişilerde uyku felci kendisini bir ömür boyu tekrar eder. Buna da tıpta Tekrar Eden Uyku Felci denmektedir.

İzole Uyku Felci genellikle bir hastalık sebebi değil, aksine vücutlarımızın kusursuz çalışmıyor olmasının doğal bir sonucudur. Fakat Tekrar Eden Uyku Felci birtakım hastalıkların belirtisi olabilir. Bazen uyku felci sırasında halüsinasyonlar görülebilir. Bunlar hem işitsel, hem görse hem de dokunma şekliyle de hissedilebilir.

Bilincin tamamen açık, vücudun ise kilitli olduğu bu durum son derece korkutucu olduğundan beyin kendini koruma adına hızlı çalışır ve bu sırada da birtakım var olmayan görüntüler meydana çıkar. Bu gerçek olmayan ve korkutucu görüntüler kişinin kendi bilinçaltıdır. İşte konu hakkında birtakım mitlerin bile doğmasına sebep olan bu sanrılar tamamen fizyolojik kökenli birtakım halüsinasyondan ibarettir.



Uyku Felci Hâlinde Neden Olağanüstü ve Korkutucu Varlıklar Görülür?

Uyku felci ne kadar bilimsel olarak açıklansa da, yaşanan gerçek dışı görüntüler sebebiyle korkutucu bir deneyim olmaktadır. Çünkü birey duyu organlarıyla uyanık olduğunun farkında olur, fakat vücudunu hareket ettiremez. Özellikle de rüya gördüğümüz REM döngüsünün tamamlanmamasından dolayı da birey rüya görmeye devam eder. İşte tam da bu anda bilinçaltımızda, etkilendiğimiz canavarlar, yaratıklar, şeytanlar, cinler gibi birtakım hayal ürünleri görülmektedir. Uyku felcinin toplumsal bir mit haline gelmesinin ve “karabasan” denmesinin sebebi, uyku felcine yüklenen gerçek dışı anlamdır.




Neden Bazı İnsanlar Diğer İnsanlara Oranla Daha Sık Uyku Felci Geçirir?

Uyku felcinin daha sık gözlemlendiği durumlar aşağıdaki gibidir:

Narkolepsi hastalarında,
Özellikle uyku sırasında yüzüstü yatma
Stresli ve kaygılı bir dönemden geçiş
Yaşam tarzının aniden değişmesi
Fazla alkol tüketimi
Az uyumak
Aç bir şekilde uyumak
Kullanılan uyku ilaçları

Atak halinde uyku felci geçiren kişilerde öncelikle narkolepsi (uyku döngüsü bozukluğu) aranır. Eğer bu teşhis konulursa uyku felcinin tedavi edilmesi mümkündür.

Tedavi Yöntemleri Nelerdir?

Uyku Felci şikâyetiyle doktora gidildiğinde –ki bu şikâyetlere uyku bozuklukları da ekleniyorsa- hasta uyku laboratuvarına gönderilir ve EEg’si izlenir. Beyin dalgalarına bakılarak uyku bozukluğu hakkında tanı konur. Eğer sadece tek bir uyku bozukluğu var ise ilaçlar yardımıyla uyku düzene sokulmaya çalışılır.

Ayrıca depresyon gibi mental rahatsızlıkların da uyku felcine sebep olabildiği görülmektedir. Bir psikiyatr tarafından reçete edilecek antidepresanlar ile bu sorun tamamen ortadan kaldırılabilir. Kişinin yaşadığı ruhsal sorunlar için terapi de çok yararlıdır, fakat bu fiziksel problemin tedavi edilmesinde yeterli olmayabilir.

Uyku felcinin tedavisinde uyku haline geçmemizi sağlayan, REM – Non REM döngüsüne zarar vermeyen, derin bir uyku uyumayı sağlayan birtakım ilaçlar kullanılır. Antidepresanlar tek başlarına uyku bozukluğunu tedavi edemez, fakat depresyonu tedavi ettiklerinde uyku felci sorunu da ortadan kalkabilir. Bu ilaçları reçetesiz kullanmak kesinlikle çok zararlıdır, çünkü bu tarz ilaçların etkileri kişiden kişiye farklılık göstermektedir. Bu sebeple doktor kontrolü olmadan kesinlikle kullanılmamalıdır.




Uyku Felci (Karabasan) İçin Terapi ve Meditasyon Önerileri

Baland Jalal Cambridge Üniversitesi’ndeki nörologlar doğrudan uyku felci için bir tedavi yayınladılar. Meditasyon-Rahatlama Terapisi (MR Terapi) ismini verdikleri bu tedavi, farklı ülkelerde yapılmış çalışmalara dayandırılmaktadır.

MR Terapi 4 farklı aşamadan oluşur.

Atağın yeniden değerlendirilmesi:

Kişi gözlerini kapatıp, panik halinden kaçınır ve bu atağın bir hayati tehlikesi bulunmadığı yönünde kendisini telkin edip, sakinleştirir.


Psikolojik ve duygusal mesafe alma:

Uyuyan kişi korku ve kaygının içinde bulunduğu durumu daha da kötüleştireceğini ve uyku felci süresini artıracağını kendisine anımsatır.

Dikkati içe odaklama meditasyonu:

Tüm dikkatini içsel olarak değer verdiğin bir obje ya da nesneye odaklamak.

Kasları gevşetme: Nefesimizi kontrol etmekten ve hareket etmeye çalışmaktan uzak durarak kasların gevşemesine izin vermek. Bu tedaviyi destekleyen birtakım vaka incelemeleri de vardır.




Uyku Felcinin Evrimsel Nörobilimi

Uyku felci geçiren insanların içinde bulundukları o andan fazlasıyla korkmalarından dolayı orta beyinleri aşırı bir şekilde uyarılır. Bu durum, çok ciddi tehdit altında bulunan kişilerde görülmektedir. Kişinin kendisini yalnız, çaresi olmayan ve boğulmak üzere gibi hissetmesi beynin gerçekte olmayan bir varlık yaratmasına neden olabilir.

Uyku felci sırasında yaşanan baskı ve felç halini ancak birisi bizi öldürmeye çalışırsa yaşayabileceğimizi düşünürüz. Uyku felci esnasında beynimiz tarafından oluşturulan görüntülerin kaynağı yüksek ihtimalle yaşadığımız kültürün etkileri olarak açıklanabilir. Aynı anda duyu organlarımıza kulak verirsek, herhangi bir saldırgan olmadığı bilgisini verir.

Zaten gerçekte herhangi bir varlık yoktur. Fakat evrimsel süreçte ve belirsiz durumlarda beynimiz güvende kalmak için bu tür uyarıları birer tehdit olarak algılamak üzerine özelleşmiştir. Ancak bu şekilde hayatta kalma şansımız doğar. Bu gibi durumlar da uyku felcinin etkisini artırır. Beyin duyu organlarından gelen bu tür uyarıları, içinde bulunduğu bilinmeyen ve ürkütücü durumun tehlikelerinden ötürü kabul etmez.

Yapılan araştırmalarda, uyku felci esnasında gördüğümüz birtakım hayal ürünü şeylerin beynimizin amigdala (korku merkezi), talamus ( bilinç ve bilinçaltı arasında kapı görevi gören bölge), anterior singulat ve pontin tegmentum adlı kısımlarında meydana geldiği tespit edilmiştir. Tum bu sinirsel bölgeler uyku felci sırasında fazlasıyla uyarıldığı için beyin gerçek ve gerçek olmayan şeyleri ayırt edemez duruma gelir




Kültürlerde “Karabasan” Kavramının Anlamları

Çin kültüründe bir hayaletin uyumakta olan kişinin üzerine oturduğuna inanılıyor.

Hindistan’da karabasanla alakalı iki inanış vardır. Bunların ilki, uyku halindeyken bilincin açık olmasının sebebinin aydınlanma yolundaki işaretlerden biri olarak görülmesidir. İkincisi ise, şeytanların bir hareketidir.

İskandinav mitlerinde ise uyku felcine sebep olan Mara adında dişi ve kötü bir hayalet vardır.

Meksika’da tepeye tırmanan ölü olarak adlandırılır.

Kore’de Gawi tarafından bastırılmak olarak adlandırılır. Gawi ise şeytan veya ruh anlamına gelmektedir.

Vietnam’da uyku felcine insanın üzerine basan bir hayalet derler.

Orta Çağ Avrupası’nda uyku felcinin şeytanlar ve büyücülerle alakalı olduğuna inanılırdı. İngiltere’de insanlar, uyku sırasında cadıların insanların üstüne oturduğuna ve bu sebeple nefes alamayıp, kıpırdayamadıklarına inanırlardı.

Rusya’da ise kötü evlilik ve aldatma gibi durumlarda evdekileri cezalandıran ev ruhu olduğuna inanılır.

Laos kültüründe hayaletler geceleri gelir ve kişinin kollarıyla bacaklarını tutup üzerine çıkar ve hatta ses çıkarmaması için de ağzını kapatırlar.

Bilim insanları ise astral seyahat ve paranormal birtakım olayın aslında uyku felci sırasında yaşanan tıbbi şeylerin yanlış yorumlanmasından kaynaklandığını düşünmektedir