🌼Göktürk Devleti’nin yıkılmasından sonra kurulan Uygur hanlıklarından kalma eserlerdir.
🌼Daha çok Buda ve Mani dininin
esaslarını anlatan metinlerdir.
🌼Bunlar Turfan yöresinde yapılan kazılarda ortaya çıkarılmıştır.
🌼Uygurların kâğıda kitap basma tekniğini bildikleri anlaşılmaktadır.
🌼Dönemden kalma birçok hikâyenin yanında “kökünç” denilen bir tür ilkel tiyatro eseri de vardır.
🌼Altun Yaruk ve Sekiz Yükmek adlı eserler, Budizm’i anlatan dinî metinlerdir.
🌼Uygurlar bu eserleri 18 harfli Uygur alfabesiyle yazmışlardır.
🌼Uygurlara ait metinler, üslûp ve hikâye ediş bakımından Göktürk Yazıtlarına benzer.
🌼Ancak Kül Tigin ve Bilge Kağan Anıtı'ndaki yüksek heyecan, millî şuur ve lirizm Uygurlara ait yazıtlarda yoktur.
🌼Uygur yazıtları çoğunlukla mezar taşı olarak dikilmiştir.
🌼Bu taşların bazıları birkaç kelimelik, çoğu 5-10 satırlıktır. İçlerinde 10 satırı geçenleri de vardır.
🌼Çoğunlukla yazıt sahibinin kendi ağzından kısa özgeçmişi ve aile bireylerine, akrabalarına, arkadaşlarına, hükümdarına, ülkesine ve milletine doyamadan bu dünyadan ayrıldığını anlattığı yazıtlarda oldukça içten bir söyleyiş vardır.
🌼Uygurlara ait yazıtlardan ilki, Uygurların ikinci hükümdarı Moyuncur adına dikilmiştir. Moğolistan'ın Sine Usu gölü civarında bulunan yazıt, Kutlug Bilge Kül ve Moyunçur devirlerinden bahsetmektedir.
🌼Uygurların ikinci devresinde ortaya konan eserlerde, önemli değişiklikler görülür.
🌼Her şeyden önce Göktürk yazısı bırakılmış, Soğd alfabesiyle eserler verilmiştir.
🌼Bunun sebebi dindir.
🌼Manihaizm'in kabulüyle Maniheist olan Soğdların yazısı alınmış, fakat Göktürk yazısı az da olsa kullanılmıştır.
🌼İkinci bir sebep, 840 yılından sonra Uygurlar, yerleşik bir medeniyete geçmişlerdir.
🌼Bu dönemde dile yabancı kelimeler girmiş ve dil yalınlığını kaybetmiştir.
🌼Bu devirde daha çok Budizm ve Manihaizm dinlerine ait eserler ağır basmaktadır.
🌼Turfan Türk Metinleri adlı eserin bunlar içinde ayrı bir yeri vardır.
*Bilhassa 8. cüzde yer alan Sekiz Yükmek adını taşıyan metin, kelime zenginliği bakımından dikkati çekmektedir.
🌼Metinde açık bir ifade hâkimdir.
🌼Uygur alfabesi, Uygurların bulduğu bir alfabe olmayıp Mani dinine mensup Soğdaklıların yazısıdır.
🌼Şamanizmi bırakıp Mani dinini benimseyen Uygurlar, Mani dinine mensup olanların yazısını kullanmışlardır.
🌼Uygur yazısı 18 harfli, harfleri birbirine bitiştirilerek ve sağdan sola doğru yazılan bir yazıdır.
🌼Harf sayısının azlığı, bu yazının yetersiz kalmasına yol açmıştır.
🌼Uygurlar Döneminde varlığı belirlenen önemli eserlerden biri de Irk Bitig'dir.
🌼10. yüzyıldan kalma olduğu sanılan ve Göktürk alfabesiyle yazılmış bu eser bir fal kitabıdır.
🌼Uygurlar Döneminde birçok Türk şairin şiirler yazdığını biliyoruz.
🌼Şiirleri ele geçen ilk Türk şairi Aprın Çor Tigin Uygurların ilk döneminde ve Maniheizm'in etkili olduğu çevrelerde yetişmiştir.
*Bu şairin lirik bir aşk şiiri ile bir dinî şiiri ele geçmiştir.
