*Tarih boyunca birçok devlet kuran ve uygarlık haline gelen Türk devletleri yaşadığı dönemler boyunca farklı alfabeler kullanmışlardır.
*Tarihin ilerlemesiyle birlikte konuşulan dile uygun harfler ve yazılar değişmiş, bazı dönemler alfabelerde alıntılar yapılmıştır.
*Türklerin tarih boyunca kullandığı alfabeler içerisinde yalnızca ikisi Türk devletlerinin kendi oluşturmuş oldukları alfabelerdir.
*Farklı alfabelerin kullanılmasıyla kültürel etkileşimler yaşanmış ve değişimler meydana gelmiştir.
1) Göktürk (Kök Türk) Alfabesi:
*Türklerin kullandığı alfabeler arasında ilk olanı Göktürk (Kök Türk / Orhun) alfabesidir.
*Metinleri isim olarak Göktürk veya Orhun olarak adlandırılır.
*Türklerin ilk milli alfabesidir.
*Sadece Türkler tarafından kullanılmıştır.
*Bu alfabeyi Hunlar, Göktürkler ve Türk kavimler kullanmış, eklemelerde bulunmuşlardır.
*Yabancı etkilere uzak bir alfabedir.
*Göktürk alfabesi 38 harften meydana gelmektedir.
*Bunlardan 4’ü ünlü, 31’i ünsüz ve 3’ü çift ünsüz sesler için kullanılır.
*Ünlüler için kullanılan harflerin her biri ikişer ünlüyü karşılamaktadır.
*Dördü sesli olup, sekiz sesi karşılar, geri kalan harfler sessiz harf statüsündedir.
*Büyük ve küçük harf yoktur.
*ok, ko, uk, ku, ük, kü, nç, nd gibi heceler kendine has harflerle gösterilir.
*Sağdan sola doğru yazılır ve bu şekilde okunur.
*Orhun Yazıtları Göktürk alfabesi ile yazılmıştır.
*Yenisey Yazıtları da Göktürk alfabesi ile yazılmıştır.
*Noktalama işareti olarak sadece “:” kullanılmıştır.
*Aynı Türkçedeki gibi hece sistemi üzerine kurulmuş sondan eklemeli bir dildir.
*İslamiyet’ten sonra kullanılmamıştır.
Yeni Türk harfleriyle:
Üze Tengri basmasar, asra yir telinmeser, Türk budun, ilingin törüngin kim artatı?
Günümüz Türkçesiyle:
Türk ulusu! Üstten gök çökmese, alttan yer delinmese (senin) ilini, töreni kim bozabilir?
2) Uygur Alfabesi:
*Türklerin kullandığı alfabeler arasında ikinci olarak kullanılan alfabe Uygur alfabesidir.
*Göktürklerden sonra kurulan Uygurlar tarafından adlandırılmıştır.
*18 adet işaretten, sembolden meydana gelmiştir.
*4 sesli harf yer alır.
*Sağdan sola ve harfler birbirine bitişik olacak şekilde yazılır.
*Yalnızca ”Z” harfi ayrı yazılır.
*Bu yazının katiplerine yani yazıcılarına bakşı, bakşıgeri veya serbahşı adı verilmektedir.
*Uygur alfabesi Soğd kökenlidir ve Uygurlar tarafından Türkçeye uyarlanmıştır.
*İslamiyet’ten önce ve sonra kullanılmıştır.
*İslamiyet’ten sonra Türkistan ve Kırım’da bulunan Türk devletleri Uygur alfabesini kullanmaya devam etmişlerdir.
*Timur İmparatorluğu ve ona ait diğer devletler Uygur alfabesini kullanmıştır.
*Uygur alfabesiyle yazılan ilk metinler 9. yüzyıla aittir.
*Bu alfabe ile edebiyat, sanat, din ve hukuk alanlarında birçok eser yazılmıştır.
Yeni Türk harfleriyle:
Ata bir, ana bir uyalar bu halk
Tefavütleri yok öte öttise…
Günümüz Türkçesiyle:
Bu ulus aynı ana babadandır, bireyleri eşittir; birinin ileri geçmesi üstünlük sayılmaz.
3) Arap-İslam Alfabesi:
*Türkler, Talas Savaşı’ndan sonra kitleler halinde İslamiyet’i benimsemeye başlamıştır.
*Türklerin İslamiyet’i kabulünden sonra dile dini kavramlar hızla girmeye başlamıştır.
*Bu dini kavramların telaffuzu ve doğru yazılışı hususunda ayrılıkları önlemek için Arap alfabesine geçilmiştir.
*Arap Alfabesi 28 harften oluşmaktadır.
*Türkçe’nin ses özelliklerini tam karşılamadığı için dilimize uygun eklemeler yapılarak 31/36 harfle kullanılmıştır.
*Arap alfabesinde bulunmayan ç, p, j gibi sesleri karşılayan harfler eklenmiştir.
*Sağdan sola yazılır.
*Arap alfabesi ünsüz sesler üzerine kurulmuştur.
*Ünlü sesler kelimelerde gerekmedikçe gösterilmemiştir.
*Ünsüz harflerin özelliklerine göre ünlü sesler telaffuz edilmektedir.
*Türkçedeki ünlüler; “a, e” sesleri “elif”, “ı, i”, sesleri “ye”, “o, ö, u, ü” sesleri ise “vav” harfleriyle gösterilmektedir.
*Okumada oluşabilecek sorunlar için önemli metinlerde hareke kullanılmıştır.
*Kur’an-ı Kerim ve bazı gramer kitapları hareke kullanılarak yazılmıştır.
*Kullanımı zor gibi görünse de harflerin öğrenimi çok da zor ya da uğraştırıcı değildir.
*Arap alfabesinde küçük-büyük harf kullanımı ve noktalama kuralları yoktur.
*Arap alfabesinin kullanımı Karahanlı döneminden, 1 Kasım 1928’e kadar sürmüştür.
*Osmanlı döneminde Arapça, Farsça ve Türkçe’nin karışımından oluşan Osmanlıca ile birlikte bir bütün oluşturmuştur.
*1928 yılında yapılan harf inkılabı ile kullanımı sona ermiştir.
*Bu alfabe ile Türk-İslam tarihinde önemli eserler verilmiştir.
*Arap alfabesinin bizdeki ilk önemli ürünleri: Kutadgu Bilig, Divanü lügati’t-Türk ve Atabetü’l-Hakayık’tır.
*Bunlardan Kutadgu Bilig ile Atabetü’l-Hakayık Uygur alfabesiyle de yazılmıştır.
4) Kiril Alfabesi:
*Türklerin Kiril alfabesine geçişi Rusya topraklarında gerçekleşmiştir.
*Yunan alfabesinden geliştirilen bu Rus alfabesi, zorla kabul ettirilmiş bir alfabedir.
*Ruslar, sınırları içindeki Türklerin birlik olmasını engellemek amacıyla, “tek alfabe” yasağı koyarak farklı semboller ve şekillerle dolu alfabeler hazırlamıştır.
*Türkler arasında 20 çeşit Kiril alfabesi kullanılmıştır.
*Kiril Alfabesi Türklerin kullandığı alfabeler arasında en çok sesli harf barındıran alfabedir.
*38 harften oluşan alfabenin 11’i sesli harftir.
*Soldan sağa doğru yazılır.
*Halen bugün bazı Türk toplulukları Kiril alfabesini kullanmaktadır.
5) Latin Alfabesi:
*Türklerin kullandığı alfabeler arasında ne çok bilineni Latin alfabesidir.
*Arap alfabesinin Türkçenin yapısına uymaması Latin alfabesine geçişin önemli nedenlerindendir.
*1925 yılında ilk olarak Azeri Türkleri tarafında kullanılmıştır.
*Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasından sonra 1928 yılında ülkemizde kullanılmaya başlanmıştır.
*1 Kasım 1928 tarihinde Türk Harf devrimi yapılmış; Arap alfabesinden Latin alfabesine geçilmiştir.
*Bu alfabede toplam 29 harf bulunmaktadır.
*8’i sesli harf; geri kalanlar ise sessiz harflerdir.
*Latin alfabesinde bulunmayan, Türk dilinin yapısına uygun “ç, ş, ğ, ö, ü”, harfleri eklenmiştir.
*Latin alfabe sisteminden bulunan “q x, w” harfleri Türkçe dil yapısına uymadığı için kaldırılmıştır.
*Latin alfabesinde bulunan “I-i” harfinin yanında “ı” ve “İ” şekilleri de kullanılmaya başlanmıştır.
*Soldan sağa doğru yazılır.
*Harfler hem bitişik hem de ayrı şekilde yazılabilir.
*Türkiye ve Avrupa Türkleri tarafından kullanılan bu alfabe, diğer kullanılan alfabelere göre daha kolay ve öğrenilmesi daha basittir.
*Okuma–yazmayı kolaylaştırma amacıyla Latin alfabesine geçilmiştir.
