Otodeterminizm; determinizm ve indeterminizm yaklaşımlarını uzlaştıran, ahlaki eylemi ve iradeyi kişilik ürünü olarak kabul eden görüştür.
OTODETERMİNİZM NEDİR?
Kant da ifadesini bulan bu görüşe göre, insan kendi iradesi ile ahlak yasalarını özgürce kendisi belirler. Bu nedenle ahlak yasaları insanın dışında konulan ve uyulması istenen yasalar değildir. İnsan, kendi özgür iradesiyle belirlediği genel geçer ahlak yasalarına yine kendisi uymaktadır.
Otodeterminizm için insan davranışını belirleyen, etkileyen bir takım etkenler var olsa da özgürlük, kişisel olarak elde edilebilir. Kişiye özgürlük ve ahlaki ortam hazır olarak sunulmaz; fakat bu, kişinin asla özgür olamayacağı anlamına gelmez. Çünkü kişi kendi özgürlüğünü kendi yaratır.
Otodeterminist anlayışa göre insan kendi özgürlüğünü kendisi yaratır.
Bu özgürlüğün tek sınırı vardır ve o da Tanrı ya da doğa gibi dış etkenler tarafından değil, ancak insan aklının kendisi tarafından konulmuş bir sınır olabilir. Bu sebeple, insan aklını kullanarak özgürleşebilir.
Özgürlük, insanın kendi ahlaki değerlerini oluşturabilme ve bu değerlere ulaşabilme özgürlüğüdür. Bu özgürlüğün kaynağı kişiliktir. İnsan kişiliğini geliştirerek ve aklını kullanarak özgürleşir.
İrade ve ahlaki eylem kişilik eylemidir. İradesini kullanarak ahlaki eylemde bulunan insan, bilgi birikimini zenginleştirerek, kişiliğini geliştirerek ve aklını kullanarak özgürleşmiştir. Sonuç olarak kişiliği gelişmiş olanlar, gelişmemiş olanlardan daha özgürdür. İşte bu duruma otodeterminist yaklaşım denir.
Eski Çağ’dan beri ortaya atılmış ahlak görüşleri, üç kavram etrafında şekillenmiştir. Bunlar en yüksek iyi, doğru eylem ve irade özgürlüğü konularıdır. Otodeterminizm, irade özgürlüğü sorunuyla doğrudan ilgilidir. Bu sorun, eylemin eylemde bulunan kişinin özgür kararına bağlı olup olmadığı sorunudur.
Bu üç kavramdan birisi olan irade özgürlüğünden yola çıkan görüşlere göre bir ahlaki eylemi ancak bir ahlaki değer belirleyebilir. Yani insan eylemde bulunurken bir değeri gerçekleştirmeyi ya da çiğnememeyi amaçlamaktadır. Örneğin dürüst insan, dürüstlük dediğimiz değeri gerçekleştiren insandır.
Immanuel Kant ve Otodeterminizm
Ahlaki özbelirlenim ya da ahlaki özerklik olarak da bilinen otodeterminizmin en önemli savunucusu büyük Alman filozof Immanuel Kant’tır.
Kant’a göre insan yalnız doğal zorunluluklardan, bedensel gereksinimlerden ötürü değil, bir ahlaki değeri gerçekleştirmek için de eylemde bulunur. Eylemlerimize kendi kararlarımızla doğal nedenlerden bağımsız olarak karar verebiliriz. Bu anlamda insan özgürdür. Ama özgürlük, keyfe göre eylemde bulunmak değil, ahlak yasasına uygun eylemde bulunmaktır.
Kant’a göre insan bir yanıyla doğal belirlenim altındayken otonom yönüyle de özgürdür.
Ona göre dışarıdan gelen yasaya ya da buyruğa göre davranma durumunda bulunan birisi ayıplanma korkusuyla eylemde bulunurken ahlaki ve özerk davranan birisi, ne olursa olsun o eylemin ahlaken yapılması gerektiğini düşünecektir.
