Cumhuriyetin kurulmasından sonra Osmanlı Devleti’ne ait olan bazı meseleler sona ermemiştir. Osmanlı’nın özellikle yıkılma dönemlerinde en çok uğraştığı Musul Sorunu bunlardan biridir.
Musul, Osmanlı sınırları içerisinde yer alan en önemli bölgelerden biri olarak bilinmektedir. Bunun nedeni ise bölgenin petrol bakımından oldukça zengin olması ile alakalıdır. Farklı sömürgeci devletlerin eline geçirmek istedikleri bölgelerden birisidir. Özellikle de İngiltere ve Fransa gibi devlet için. Ayrıca Osmanlı ise Musul’dan 1918 yılında çekilmek zorunda kalmıştı.
Kurtuluş Savaşı’ndan sonraki süreçte Türkiye ile Lozan Antlaşması imzalanmıştı; ancak Irak sınırı, Türkiye ile İngiltere arasında daha sonradan anlaşılmak üzere ertelenmişti. Var olan bu sorunun çözümleri ve nihai kararlar için ise Haliç Konferansı düzenlenmiştir
Mondros Ateşkes Anlaşması maddelerine göre hareket eden İngilizler Musul’u kısa süre içerisinde işgal etmişlerdi. İşgal, Lozan görüşmeleri sırasında da devam etmiştir. Musul’un Misak-ı Milli sınırları içerisinde olması nedeni ile görüşmelerde sorunlar yaşanmıştır
19 Mayıs 1924 yılında başlayan toplantılarda TBMM başkanı olan Fethi Okyar Türkiye’yi temsil etmiştir. Toplantılar sırasında İngiltere ise Sir Percy Cox tarafından temsil edilmiştir.
Türk tarafı belgelerle Musul ve çevresinin ekseriyetle Türk olduğunu ve Türkiye’ye bırakılması gerektiğini söyledi. Türk tarafının isteği ise Musul’da referandum yönünde oldu.İngiliz Hüıkümeti bu seçimi reddetmiştir.
İngiltere ise her ne kadar seçimlerden yeni çıksada diplomatik olarak başarıyı sağlamayı başarmıştır. Bu yüzden Musul, Lozan’da değil bu görüşmelerde maalesef kaybedilmiştir. İngiltere, Hakkâri ve çevresini de istemiştir ve çözümü zorlaştırmıştır. Lozan’ın ilgili maddelerinde, eğer taraflar belirli bir süre içerisinde anlaşmaya varamazlarsa kararı Milletler Cemiyeti verir diye madde de bulunuyordu. İngiltere ise bu sorunu Millet Cemiyeti’nde üstünlük kurduğu için burada çözmeyi amaçlıyordu.
Türkiye’nin taleplerini çıkarmış oldukları ve destekledikleri ayaklanmaklar (Nasturi Ayaklanmaları gibi) ile geçiştiren İngilizler, konferans süresince aynı tutumlarını devam ettirmişlerdir. İstenen sonuçların alınamaması nedeniyle Musul Sorunu 6 Ağustos’ta Milletler Cemiyeti’ne konu olmuştur. Ancak sorun en nihayetinde 28 Ekim 1924’te Musul’un Irak’a bırakılması ile çözülmüştür. Irak’ın, İngiltere sömürgesi olması nedeniyle Türkiye sorun çözümünden memnun kalmamıştır.
Haliç Konferansı Sonuçları
Haliç Konferansı sonuçlarına bakıldığında Türkiye’nin Misak-ı Milli sınırlarından kısmen de olsa dönemin şartları da göz önüne alındığında vazgeçtiği görülmektedir.
Musul Irak’a bırakıldı,
Türkiye’ye Musul petrollerinin %10’luk kısmı 25 yıl süre ile verilmiştir. (Türkiye bunun yerine 500000 sterlini nakit alarak almayı tercih etmiştir.)
İmzalanma Tarihi : 19 Mayıs 1924
Yer : Kuzey Saha Deniz Komutanlığı
İmzacı devletler : Birleşik Krallık
Türkiye
İmzalayanlar: Fethi Okyar
Sir Percy Cox
Musul, Osmanlı sınırları içerisinde yer alan en önemli bölgelerden biri olarak bilinmektedir. Bunun nedeni ise bölgenin petrol bakımından oldukça zengin olması ile alakalıdır. Farklı sömürgeci devletlerin eline geçirmek istedikleri bölgelerden birisidir. Özellikle de İngiltere ve Fransa gibi devlet için. Ayrıca Osmanlı ise Musul’dan 1918 yılında çekilmek zorunda kalmıştı.
Kurtuluş Savaşı’ndan sonraki süreçte Türkiye ile Lozan Antlaşması imzalanmıştı; ancak Irak sınırı, Türkiye ile İngiltere arasında daha sonradan anlaşılmak üzere ertelenmişti. Var olan bu sorunun çözümleri ve nihai kararlar için ise Haliç Konferansı düzenlenmiştir
Mondros Ateşkes Anlaşması maddelerine göre hareket eden İngilizler Musul’u kısa süre içerisinde işgal etmişlerdi. İşgal, Lozan görüşmeleri sırasında da devam etmiştir. Musul’un Misak-ı Milli sınırları içerisinde olması nedeni ile görüşmelerde sorunlar yaşanmıştır
19 Mayıs 1924 yılında başlayan toplantılarda TBMM başkanı olan Fethi Okyar Türkiye’yi temsil etmiştir. Toplantılar sırasında İngiltere ise Sir Percy Cox tarafından temsil edilmiştir.
Türk tarafı belgelerle Musul ve çevresinin ekseriyetle Türk olduğunu ve Türkiye’ye bırakılması gerektiğini söyledi. Türk tarafının isteği ise Musul’da referandum yönünde oldu.İngiliz Hüıkümeti bu seçimi reddetmiştir.
İngiltere ise her ne kadar seçimlerden yeni çıksada diplomatik olarak başarıyı sağlamayı başarmıştır. Bu yüzden Musul, Lozan’da değil bu görüşmelerde maalesef kaybedilmiştir. İngiltere, Hakkâri ve çevresini de istemiştir ve çözümü zorlaştırmıştır. Lozan’ın ilgili maddelerinde, eğer taraflar belirli bir süre içerisinde anlaşmaya varamazlarsa kararı Milletler Cemiyeti verir diye madde de bulunuyordu. İngiltere ise bu sorunu Millet Cemiyeti’nde üstünlük kurduğu için burada çözmeyi amaçlıyordu.
Türkiye’nin taleplerini çıkarmış oldukları ve destekledikleri ayaklanmaklar (Nasturi Ayaklanmaları gibi) ile geçiştiren İngilizler, konferans süresince aynı tutumlarını devam ettirmişlerdir. İstenen sonuçların alınamaması nedeniyle Musul Sorunu 6 Ağustos’ta Milletler Cemiyeti’ne konu olmuştur. Ancak sorun en nihayetinde 28 Ekim 1924’te Musul’un Irak’a bırakılması ile çözülmüştür. Irak’ın, İngiltere sömürgesi olması nedeniyle Türkiye sorun çözümünden memnun kalmamıştır.
Haliç Konferansı Sonuçları
Haliç Konferansı sonuçlarına bakıldığında Türkiye’nin Misak-ı Milli sınırlarından kısmen de olsa dönemin şartları da göz önüne alındığında vazgeçtiği görülmektedir.
Musul Irak’a bırakıldı,
Türkiye’ye Musul petrollerinin %10’luk kısmı 25 yıl süre ile verilmiştir. (Türkiye bunun yerine 500000 sterlini nakit alarak almayı tercih etmiştir.)
İmzalanma Tarihi : 19 Mayıs 1924
Yer : Kuzey Saha Deniz Komutanlığı
İmzacı devletler : Birleşik Krallık
Türkiye
İmzalayanlar: Fethi Okyar
Sir Percy Cox
