Divan Şiiri Mitolojik Karakterleri

Cemşîd (Cem)

Efsanevî İran hükümdarıdır. Divan şiirinde genellikle saltanatı döneminde tecelli eden kudreti, şarabı bulan kişi oluşu, bütün cihanı gösterdiğine inanılan efsanevi kadehi, tahtı ve binbir mücevherle süslenmiş parlak tacı ile anılır.divan_edebiyatinda_mitoloji

Örnek:

Murassa câmlarla bir aceb şâhâne meclisdür
Düşinde görmedi Cem böyle işret-hâne-i zîbâ (Bakî)

Dahhak

Cemşîd’i öldürerek İran şahı olmuştur. Dahhak, Şehname’de kötülüğün ve zulmün sembolü olarak anlatılır.

Şehname’de aktarılan efsaneye göre şeytan Dahhak’ı iki omzundan öptüğü için Dahhak’ın her iki omzundan da yılanlar çıkmış, Dahhak tüm çabalarına rağmen bu yılanlardan kurtulamamıştır. Dahhak karakteri, divan şiirinde zalimliğiyle ve omzundan çıkan yılanlarla anlatılır.

Örnek

Nefsef’îsinezahîr olana
Pendbesdür hikâyet-i Dahhâk (Hayâlî)

Efrâsiyâb

Şehname’de İran ülkesinin baş düşmanı olarak anlatılır. Efrasiyab, aslında Turan hükümdarıdır. Divan şiirinde Şehname’deki algıyla ele alınmamıştır. Divan şiirlerinde Efrasiyab, kahramanlık ve güç sembolü olarak anlatılır.

Örnek

Ey Usûlî nevbeti geldü gisâ’at ögüdür
Nice bin Efrâsiyâb’un hırmenin bu âsiyâb (Usulî)

Feridun

Efsaneye göre zalimliğiyle ünlü Dahhak’ı yenerek İran tahtına geçmiştir. Şehname’de Feridun’un hükümranlığının tam beş yüz yıl sürdüğü epik bir anlatımla ele alınmıştır. Feridun, divan divan şiirinde gücün, uzun ömrün ve daimi saltanatın sembolü olarak anlatılır.

Örnek

Bir huzûrum var durur kûyunda olmakdan şehâ
Arz olınsa almazam bana Ferîdûn’un yiri (Bakî)

Gave

Gave aslında bir demircidir. Dahhak’in devrilmesini ve yerine Feridun’un geçmesini sağlayan kişi olarak anlatılır. Dahhak’a baş kaldırmış ve halkı isyana sevk etmiştir. Denilir ki demirci önlüğünü bir bayrak hâline getirmiştir. Feridun tahta çıkana kadar mücadelesini sürdürmüştür. Gave, divan şiiri anlam dünyasında genellikle başkaldırının ve isyanın sembolü olarak anlatılır.

Örnek

Isfahân’da Gâve adlu bir dilîr
Kim anun çen gâline döymez dişîr (Ahmedî)

Nerîmân

Şehnâme’de büyük kahramanlardan biri olarak anlatılan Sâm’ın babası ve aynı zamanda Zâl’in dedesidir. Divan şiirinde kahramanlık sembolü olarak anlatılır.

Sâm

Minuçihr’in büyük savaşçısıdır. Bir ejderhayı tek bir yumrukla öldürdüğü için “Tek vuruşlu Sâm” diye de anılagelmiştir. Sâm da Divan şiirindeki kahramanlık sembollerindendir.

Zâl

Efsaneye göre bütün tüyleri bembeyaz olarak doğmuştur. Bu yüzden uğursuz olduğuna inanılmış, babası Sâm ondan korkmuş ve onu istememiştir.

Daha sonra Zâl efsanevî bir kuş olarak anlatıla-gelen Simurg’un yaşadığı Elbürz Dağı’na bırakılır ve Simurg Zâl’i alıp büyütür. Uğursuz olarak zannedip onu Elbürz Dağı’na bırakan, daha sonra pişman olan Sâm gelip oğlunu dağdan almıştır. Zâl, divan şiirinde çok iyi ok atmasıyla, çok küçük hedefleri çok uzak mesafelerden vurabilmesi yönüyle anlatılır.

Örnek

Gerekse kuvvet-i bâzûdaşâh Behrâm ol
Bu Zâl-i dehri dermen zilüni âhir gûr (Hayâlî)

Rüstem

Zâl’in oğludur. Olağanüstü özelliklere sahip çocuk olarak doğmuştur. Turan’ın büyük hükümdarı Efrasiyâb’ı da dize getirmiş kahraman olarak anlatılır Şehname’ de.

Rüstem Şehname’de esir düşmüş olan Keykavus’u kurtaran kişi olarak da anlatılır.

Heft-hân adı verilen ve kimsenin geçmeye cesaret edemediği tehlikeli yolu geçen iki kişiden biridir. Rüstem karakteriyle birlikte anılan meşhur at ise Rahş’tır. Bütün bunlardan hareketle Rüstem’in divan şiirinde kahramanlık ve güç sembolü olarak anlatıldığını söyleyebiliriz.

Elinden Rüstem ü Efrâsiyâb’un mülkini aldun
Seni medh itmiş olmazlar diyenler Rüstem-i sânî (Nev’î)

İsfendiyar

Rüstem’den sonra Heft-hân adı verilen ve kimsenin geçmeye cesaret edemediği tehlikeli yolu geçen ikinci kişidir.

İsfendiyar, Rüstem’le yaptığı savaşta ölmüştür. Divan şiirinde kahramanlık sembolü olarak anlatılır.

Örnek

Ayş u safâ-yıahd-i Cem ü devr-i câmı gör
Bahs itme rezm-i Rüstem ü İsfendiyâr’dan (Bakî)

Keyhusrev

İmparatorluğunun sınırlarını Hindistan’a kadar genişletmiş bir İran hükümdarıdır. Divan şiirinde güç, kudret ve ihtişamın sembolü olarak anlatılır.

Örnek

Unutdur nâmını Keyhusrev’ün Efrâsiyâb’un
Hem ki kemter kulun zabt eyledi İrân u Turan’ı (G. Mustafa Ali)

Keykubad

Divan şiirinde de daha çok adaletiyle tanınır. Divan edebiyatında daha çok Mercimek Ahmed’in çevirisiyle tanınan “Kabus-name” adlı eserin esas yazarıdır. Kabus-name 11. yüzyıla ait bir metindir. Keykubad, Kabus-name’yi oğluna hitaben yazmıştır.

Örnek

Adlün katında cevr ü sitem dâd-ı Keykubâd
Hışmun yanında lutf u kerem kahr-ı Kahraman (Bakî)

Nûşirevân

Rivayete göre Kisrâ unvanıyla anılan ilk İran hükümdarıdır. Adaletiyle ve Tâk-ı Kisrâ adıyla meşhur olan görkemli sarayıyla ünlüdür.

Sarayına bir çan bağlatıp ve kendisiyle görüşmek isteyenlerin bu çanın zincirini çekerek onu çağırdığı her türlü şikâyetini ve ihtiyacını söylediği rivayet edilir. Özellikle divan şiiri dünyasında sarayı, çanı ve adaleti ile tanınır.

Divan edebiyatı geleneğinin ana kaynaklarından biri de Şehname’dir. Sanatçılar yer yer Şehname’de adı geçen kahramanlar ya da Şehname’de anlatılan kimi olaylar aracılığıyla telmih yapmışlardır. Nuşirevan karakteri divan şiirinde adaletli olma sembolü olarak şairler tarafından beytin anlam dünyasını zenginleştirmek için kullanılmıştır. Sasani hükümdarı olan Nuşirevan, kaynaklarda Nuşirevan-ı âdil şeklinde de geçmektedir.

Hüsrev

Nûşirevân’ın torunudur. Divan edebiyatında “Hüsrev ü Şirin” hikâyesinin erkek kahramanı olarak geçer. Birçok şiirde Husrev-i Pervîz diye anılır. Hus-rev kelime anlamı olarak “sultan” demektir. Divan şiirinde hükümranlık sürdüğü dönem, Şirin’e olan aşkı ve efsanevî iki atı Gülgûn ve Şebdîz’le birlikte anılır.

Yoluna ey hüsrev-i şîrîn-dehen
Dîde mi var kim yaşı gülgûn değil (Hayalî)

Siyâvuş

Rüstem tarafından büyük bir kahraman olarak yetiştirilmiştir. Çok güzel biri olan Siyavuş’a üvey kız kardeşi âşık olmuş fakat Siyavuş bu aşka karşılık vermeyince üvey kız kardeşinin iftirasına uğramıştır. Bu iftira yüzünden yaşadığı toprakları terk etmek zorunda kalan Siyavuş, efsanevi Turan hükümdarı Efrasiyâb’ın yanına giderek onun kızıyla evlenmiştir. Siyavuş bu evliliğin ardından ikinci bir iftiraya uğramış ve buna inanarak hiddetlenen Efrasiyab, Siyavuş’u boğazlatarak öldürmüştür. Siyavuş, divan şiirinde haksız yere öldürme ve iftiraya uğrama motiflerinde sık sık anılır.

Örnek

Ayş ü nûş eyle müdâm olma inen dünyâ-perest
Kanı Dârâ kanı Cem kanı Siyâvuş ey sanem (Zâtî)