Ünsüz Değişimi (Ünsüz Yumuşaması)
“p, ç, t, k” sert ünsüzleriyle biten kelimelerin sonuna ünlü ile başlayan bir ek getirilirse “p, ç, t, k” yumuşayarak “b, c, d, g, ğ” olur. Buna ünsüz değişimi diğer adı ile ünsüz yumuşaması denir.
Dilimizde sert sessizlerden “k-t-p-ç” (kitapçı) biten bir kelimeye sesli harf ile başlayan bir ek eklendiğinde, bu kelimenin sonunda bulunan sessiz harf yumuşamaya uğrayarak “ğ-g-d-b-c” seslerine evrilir. Dilimizde meydana gelen bu olaya ünsüz yumuşaması bazı kaynaklara göre de ünsüz değişimi adı verilir.
Ancak son zamanlarda ÖSYM’nin sorduğu ses olayları sorularıda tek başına “değişim” sözcüğü terim olarak bu olayı karşılamaktadır.
Ünsüz Değişiminde;
k sesi → g veya ğ seslerine
t sesi → d sesine,
p sesi → b sesine,
ç sesi → c sesine,
dönüşerek ünsüz yumuşamasına uğrar.
Örnekler:
ağaç-ı > ağacı
senet-i > senedi
çorap-ın > çorabın
yazlık-a > yazlığa
renk-i > rengi
Kitabını dolabından alarak yanındaki çocuğa verdi.
Ünsüz değişimi ile ilgili dikkat edilmesi gereken bazı noktalar:
Tek heceden oluşan bazı sözcüklerde ünsüz değişimi olmayabilir.
Örnek:
» top – a → topa
» at – ı – → ata
» et – e → ete
» süt – ü → sütü
» sap – a – → sapa
» saç – ımız → şaçımız
NOT: Tek heceli sözcüklerden ünsüz değişimine uğrayan örnekler de bulunmaktadır:
yurt-u > yurdun,
kurt-u > kurdu,
çok-u > çoğu,
dip-i > dibi
kap-ı > kabı
Farklı dillerden dilimize giren kelimelerde ünsüz yumuşaması meydana gelmez.
Örnek:
» hukuk – a → hukuka
» sanat – ı → sanatı
» millet – e → millete
» hürriyet – e → hürriyete
» merhamet – i → merhameti
» gayret – e → gayrete
» devlet – e → devlete
Sert ünsüzle biten özel adların sonunda sert sessiz bulunuyorsa ve üzerine ünlü ile başlayan ek gelmiş ise yazarken yumuşamaz, okunurken yumuşatarak okumalıyız.
1. Dilimizdeki bazı sözcüklerin sonundaki sert sessizler, ünlü ile başlayan bir ek aldığında ünsüz değişimi olmayabilir. Buna “ünsüz değişimi kuralına aykırılık” denir.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “ünsüz değişimine aykırılık” yoktur?
A) Kentin caddelerini hepimizden daha iyi biliyordu.
B) Dün akşam çantamı aradım ama bulamadım .
C) Yakıta bu ay da zam geleceğini duyurdu bakanlık.
D) Bir ülkede en önemli şey hukukun üstünlüğüdür.
E) Devletin en temel görevi vatandaşın refahını sağlamaktır.
2. Geçti yıllar su gibi, avareyim dönmez talih
Yardım eden yok, bu fani hayat anlamsız sensiz
Toprak biliyor hiç temel atılmıyor göçebe
Ölmezlik ufukla oynamaktır, körebe
Bu dörtlükte kalın yazılan sözcükle ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?
A) Ünsüz yumuşaması olmuştur
B) Ünlü daralması olmuştur
C) Ünsüz benzeşmesi olmuştur
D) Ünlü düşmesi olmuştur
E) Kaynaştırma ünsüzü almıştır
3. Saçlar ağardı, sanma ki yaşlanmışız gülüm
Vallahi neyse ki senden hoşlanmışız gülüm
Bu mısralarda aşağıdaki ses olaylarından hangisi vardır?
A) Ünsüz düşmesi
B) Ünsüz sertleşmesi
C) Hece düşmesi
D) Ünsüz değişimi
E) Ünsüz türemesi
4. Yere ve göğe hükmeden gövdesinde paslı bıçakların oynaştığı çınar gibi sızlar yaralarım.
Yukarıdaki dizelerde ünsüz değişimine uğramış kaç sözcük bulunmaktadır?
A) 1 B)2 C)3 D)4 E)5
5. Eylem köklerinde bulunan sert süreksiz “p, ç, t, k” ünsüzlerinden sonra ünlü sesler gelirse bu ünsüzlerde herhangi bir ses olayı meydana gelmez.
Aşağıdakilerden hangisinde bu kurala uyulmamıştır?
A) Senelerdir tüm ailesine o bakıyor.
B) Kasadaki üzümleri terazide tartıyor.
C) Eline kalemi almış her yere imza atıyor.
D) Mahalledeki yoksullara yardım ediyor.
E) Bu yıl üniversitesi bitiyor.
6. Dilimizde kelime sonlarında bulunan “p, ç, t, k” sert sessizleri, “iki sesli arasında” kalınca yumuşaya uğrar.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük bu kurala örnek olarak verilemez?
A) Tabağı birden önümden çekti.
B) O çocuğu önceden uyarmıştım.
C) Bu yazarlar çağa ayak uyduramadılar.
D) Yağmur, oluğu yine tıkamış.
E) Bu makaleyi kimin yazdığını öğrenemedim.
7. Aşağıdakilerin hangisinde ünsüz yumuşaması vardır?
A) Bugünlerde sınav nedeniyle öğrencilerin kafası karışık.
B) En çok konuşulan konulardan biri de kadın- erkek sorunlarıdır.
C) Yazın kişisel gelişim kurslarına katılmayı düşünüyorum .
D) Olur olmaz işlerin peşinde koşarak itibarını lekeledi.
E) Verilen soruları bir günde çözemeyeceğini söyledi.
8. Gözlerinizdeki masumluğu ne zaman kaybettiniz
Ne zaman verdiniz çocuğunuza gönlünüzü
Bu parçada ünsüz değişmesine uğramış kaç sözcük vardır?
A) 1 B)2 C)3 D)4 E)5
9. Aşağıdakilerin hangisinde ünsüz yumuşaması yoktur?
A) İçinde düştüğüm durumun ben de yarattığı tedirginliği bir tek o anlıyor.
B) Yaşlı adam, olayları anlatırken geçmişin izlerini kalbinde hissetti.
C) Haftalardır o da diğerleri gibi sınav sonuçlarının açıklanmasını bekliyor.
D) Gezginler yanlarına aldığı yiyecekleri gölge bir yere koymaya çalışıyordu.
E) Empatinin her kapının açılabilmesi için olmazsa olmaz bir şey olduğunu düşünüyordu.
10. Aşağıdakilerin hangisinde ünsüz yumuşaması yoktur?
A) Artık sevgini yaşatamam yüreğimde senin.
B) Sanat dünyasının zenginlikleri bir bir ele alındı.
C) Yaşamın girdabında savruluyor sevginin tüm halleri.
D) Gidiyorum gurbeti gönlümde duya duya.
E) Karadeniz’in dağları yeşilin binbir rengini yansıtıyor.
YANITLAR: 1-B 2-A 3-D 4-C 5-D 6-C 7-E 8-C 9-C 10-B
edebiyatfakultesi
“p, ç, t, k” sert ünsüzleriyle biten kelimelerin sonuna ünlü ile başlayan bir ek getirilirse “p, ç, t, k” yumuşayarak “b, c, d, g, ğ” olur. Buna ünsüz değişimi diğer adı ile ünsüz yumuşaması denir.
Dilimizde sert sessizlerden “k-t-p-ç” (kitapçı) biten bir kelimeye sesli harf ile başlayan bir ek eklendiğinde, bu kelimenin sonunda bulunan sessiz harf yumuşamaya uğrayarak “ğ-g-d-b-c” seslerine evrilir. Dilimizde meydana gelen bu olaya ünsüz yumuşaması bazı kaynaklara göre de ünsüz değişimi adı verilir.
Ancak son zamanlarda ÖSYM’nin sorduğu ses olayları sorularıda tek başına “değişim” sözcüğü terim olarak bu olayı karşılamaktadır.
Ünsüz Değişiminde;
k sesi → g veya ğ seslerine
t sesi → d sesine,
p sesi → b sesine,
ç sesi → c sesine,
dönüşerek ünsüz yumuşamasına uğrar.
Örnekler:
ağaç-ı > ağacı
senet-i > senedi
çorap-ın > çorabın
yazlık-a > yazlığa
renk-i > rengi
Kitabını dolabından alarak yanındaki çocuğa verdi.
Ünsüz değişimi ile ilgili dikkat edilmesi gereken bazı noktalar:
Tek heceden oluşan bazı sözcüklerde ünsüz değişimi olmayabilir.
Örnek:
» top – a → topa
» at – ı – → ata
» et – e → ete
» süt – ü → sütü
» sap – a – → sapa
» saç – ımız → şaçımız
NOT: Tek heceli sözcüklerden ünsüz değişimine uğrayan örnekler de bulunmaktadır:
yurt-u > yurdun,
kurt-u > kurdu,
çok-u > çoğu,
dip-i > dibi
kap-ı > kabı
Farklı dillerden dilimize giren kelimelerde ünsüz yumuşaması meydana gelmez.
Örnek:
» hukuk – a → hukuka
» sanat – ı → sanatı
» millet – e → millete
» hürriyet – e → hürriyete
» merhamet – i → merhameti
» gayret – e → gayrete
» devlet – e → devlete
Sert ünsüzle biten özel adların sonunda sert sessiz bulunuyorsa ve üzerine ünlü ile başlayan ek gelmiş ise yazarken yumuşamaz, okunurken yumuşatarak okumalıyız.
1. Dilimizdeki bazı sözcüklerin sonundaki sert sessizler, ünlü ile başlayan bir ek aldığında ünsüz değişimi olmayabilir. Buna “ünsüz değişimi kuralına aykırılık” denir.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “ünsüz değişimine aykırılık” yoktur?
A) Kentin caddelerini hepimizden daha iyi biliyordu.
B) Dün akşam çantamı aradım ama bulamadım .
C) Yakıta bu ay da zam geleceğini duyurdu bakanlık.
D) Bir ülkede en önemli şey hukukun üstünlüğüdür.
E) Devletin en temel görevi vatandaşın refahını sağlamaktır.
2. Geçti yıllar su gibi, avareyim dönmez talih
Yardım eden yok, bu fani hayat anlamsız sensiz
Toprak biliyor hiç temel atılmıyor göçebe
Ölmezlik ufukla oynamaktır, körebe
Bu dörtlükte kalın yazılan sözcükle ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?
A) Ünsüz yumuşaması olmuştur
B) Ünlü daralması olmuştur
C) Ünsüz benzeşmesi olmuştur
D) Ünlü düşmesi olmuştur
E) Kaynaştırma ünsüzü almıştır
3. Saçlar ağardı, sanma ki yaşlanmışız gülüm
Vallahi neyse ki senden hoşlanmışız gülüm
Bu mısralarda aşağıdaki ses olaylarından hangisi vardır?
A) Ünsüz düşmesi
B) Ünsüz sertleşmesi
C) Hece düşmesi
D) Ünsüz değişimi
E) Ünsüz türemesi
4. Yere ve göğe hükmeden gövdesinde paslı bıçakların oynaştığı çınar gibi sızlar yaralarım.
Yukarıdaki dizelerde ünsüz değişimine uğramış kaç sözcük bulunmaktadır?
A) 1 B)2 C)3 D)4 E)5
5. Eylem köklerinde bulunan sert süreksiz “p, ç, t, k” ünsüzlerinden sonra ünlü sesler gelirse bu ünsüzlerde herhangi bir ses olayı meydana gelmez.
Aşağıdakilerden hangisinde bu kurala uyulmamıştır?
A) Senelerdir tüm ailesine o bakıyor.
B) Kasadaki üzümleri terazide tartıyor.
C) Eline kalemi almış her yere imza atıyor.
D) Mahalledeki yoksullara yardım ediyor.
E) Bu yıl üniversitesi bitiyor.
6. Dilimizde kelime sonlarında bulunan “p, ç, t, k” sert sessizleri, “iki sesli arasında” kalınca yumuşaya uğrar.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük bu kurala örnek olarak verilemez?
A) Tabağı birden önümden çekti.
B) O çocuğu önceden uyarmıştım.
C) Bu yazarlar çağa ayak uyduramadılar.
D) Yağmur, oluğu yine tıkamış.
E) Bu makaleyi kimin yazdığını öğrenemedim.
7. Aşağıdakilerin hangisinde ünsüz yumuşaması vardır?
A) Bugünlerde sınav nedeniyle öğrencilerin kafası karışık.
B) En çok konuşulan konulardan biri de kadın- erkek sorunlarıdır.
C) Yazın kişisel gelişim kurslarına katılmayı düşünüyorum .
D) Olur olmaz işlerin peşinde koşarak itibarını lekeledi.
E) Verilen soruları bir günde çözemeyeceğini söyledi.
8. Gözlerinizdeki masumluğu ne zaman kaybettiniz
Ne zaman verdiniz çocuğunuza gönlünüzü
Bu parçada ünsüz değişmesine uğramış kaç sözcük vardır?
A) 1 B)2 C)3 D)4 E)5
9. Aşağıdakilerin hangisinde ünsüz yumuşaması yoktur?
A) İçinde düştüğüm durumun ben de yarattığı tedirginliği bir tek o anlıyor.
B) Yaşlı adam, olayları anlatırken geçmişin izlerini kalbinde hissetti.
C) Haftalardır o da diğerleri gibi sınav sonuçlarının açıklanmasını bekliyor.
D) Gezginler yanlarına aldığı yiyecekleri gölge bir yere koymaya çalışıyordu.
E) Empatinin her kapının açılabilmesi için olmazsa olmaz bir şey olduğunu düşünüyordu.
10. Aşağıdakilerin hangisinde ünsüz yumuşaması yoktur?
A) Artık sevgini yaşatamam yüreğimde senin.
B) Sanat dünyasının zenginlikleri bir bir ele alındı.
C) Yaşamın girdabında savruluyor sevginin tüm halleri.
D) Gidiyorum gurbeti gönlümde duya duya.
E) Karadeniz’in dağları yeşilin binbir rengini yansıtıyor.
YANITLAR: 1-B 2-A 3-D 4-C 5-D 6-C 7-E 8-C 9-C 10-B
edebiyatfakultesi
