Kulak kurdu ya da bilimsel adlarıyla “istemsiz müzikal imgeler”, kafamızın içinde durmadan tekrarlayan ve genellikle değiştiremediğimiz melodilerdir. Toplumun kabul ettiği görüş, radyolarda veya diğer medya organlarında düzenli olarak çalan şarkıların kulak kurdu olduğu yönünde. Ancak bir şarkıyı sıkça duymanın yanında başka birçok faktör bu inatçı bağın oluşmasında rol oynuyor.
Bilim insanları “earworm” olarak adlandırdıkları bu durumu geçtiğimiz 10 yıldır ciddi anlamda araştırıyorlar. Araştırmanın temelindeyse şu sorular var:
“Kişiden kişiye earworm deneyimleri nasıl şekilleniyor?”
“İstenmeyen earworm’lardan nasıl kurtulunur?”
“Bazı şarkılar aklımızdan uçup giderken, neden bazı şarkılar kafamıza saplanıp kalıyor?”
İmgeler ve Kelimeler
Araştırmalara göre en güncel ve sıklıkla tekrar edilen şarkılar “earworm” olmaya çok daha yatkındır. Buna ek olarak araştırmaya katılan denekler üzerinde gözlemlendiği kadarıyla hafıza tetikleyen şeylerde (örneğin, şarkının sözlerini hatırlatan objeler veya kelimeler) o şarkının mırıldanmasına ve zamanla “earworm”a dönüşmesine sebep oluyor.
Mesela şuraya bir civciv fotoğrafı koysam eminim ki birçoğunuz “saçlarım ipek gibi kokum bebek gibiii… ” diye başlarsınız dalin reklam şarkısını söylemeye Ya da mesela biri kızılcık dediğinde ben direkt başlıyorum söylemeye “kızılcıklar oldu mu selelere doldu mu heyy gönderdiğim çoraplar ayağına oldu mu..”
Ruh Hali
“Earworm”ların başka bir hilesi de sizin ruh halinize göre şekilleniyor olması. Araştırmalar gösteriyor ki insanlar stres altındayken hep aynı şarkıyı mırıldanırken, kendilerini tehlikede hissettiklerinde daha hızlı tempolarda müziklere yöneliyorlar.
Aşinalık
Tabii bir de şarkıya aşinalık bu işin farklı etmenlerinden biri. Beyninizin düzenli olarak bir melodiyi tekrarlayabilmesi ve taze bir bilgi olarak tutabilmesi için o şarkıya farkında olarak veya olmadan aşinalık kazanması gerekiyor.
Örneğin;Hiç dinlemediğinizi düşündüğünüz bir şarkı gün içerisinde neden aklınıza takılıyor olabilir? İşte bu araştırmaya göre sebebi onu düzenli olarak mağazalarda, radyolarda veya televizyon programlarında dinliyor olmanız.
Araştırmalar Ne Diyor?
Dr. Kelly Jakubowski 5 yaşından beri keman çalan, müzikten ve müzikal performanslardan hayatı boyunca hiç ayrılamamış birisidir. Üniversitedeyken, beynin müzik dinlerken ne yaptığıyla ilgilenmiştir. Bugün ise, profesyonel hayatını müzik psikolojisi üzerine çalışarak geçiren Dr. Kelly’nin kulak kurdu kavramı üzerine çalışmalarına bir göz atalım.
Londra Üniversitesinde gerçekleştirilen çalışmanın sonuçları Psychology of Aesthetics, Creativity, and the Arts dergisinde yayımlanmıştır. 2010-2013 yılları arasında yapılan ve 3000 kişinin katıldığı “The Earwormery” isimli bir anket ile en yaygın şarkılar sıralandı ve şarkıların yapıları incelendi. Kulak kurdu olarak tarif edilen ilk 100 şarkı alındı ve aynı döneme ve tarza ait, aynı derecede popüler 100 şarkı ile eşleştirildi. Şarkıların tümü eşleştirildiğinde araştırmacılar, eşleri ile birlikte şarkıların küçük bir bölümünü 83 istatistik özete, korpus temelli melodik özelliklerine ve otomatikleştirilmiş sınıflama tekniğine göre karşılaştırdı ve analiz etti.
Kulakkurdu melodilerinin ortak özellikler taşıdığına yönelik belirgin izler buldular. Bu şarkıların paylaştıkları bir diğer özellik, şarkının ilk cümle öbeği içinde temponun giderek artması, ikinci öbekte ise temponun giderek azalması… Analizde üst sıralarda yer alan, Maroon 5 grubuna ait “Moves Like Jagger” adlı şarkının ilk notaları buna bir örnek.
En yaygın kulak kurdu olarak bildirilen şarkılar:
Bad Romance – Lady Gaga
Can’t Get You Out Of My Head – Kylie Minogue
Don’t Stop Believing – Journey
Somebody That I Used To Know – Gotye
Moves Like Jagger – Maroon 5
California Gurls – Katy Perry
Bohemian Rhapsody – Queen
Alejandro – Lady Gaga
Poker Face – Lady Gaga
Araştırmanın bir sonraki adımındaysa araştırmaya katılanların herhangi biri tarafından dile getirilmemiş olan 100 adet “earworm” olmayan şarkıdan oluşan bir karşılaştırma listesi hazırlandı. Bu listeyi hazırlarken çalışmacılar “earworm” şarkı listesindeki şarkılarla benzer popülariteye, belli listelerdeki sıralama değerlerine ve aşinalık ölçütlerine baktılar. Örneğin; Lady Gaga’nın Bad Romance şarkısına karşılık olarak gene popüler bir Lady Gaga şarkısı denk getirildi.
Ve ardından bu iki liste ( “earworm” ve “earworm” olmayan şarkı listeleri) 80 farklı kategoride karşılaştırıldı. İşte bu çalışma sonrası bir şarkının nasıl “earworm” olup olmayacağını belirleyen 3 melodik özellik ortaya çıktı.
1-Tempo : “Earworm” olan şarkıların daha hızlı tempoya sahip olduğu tespit edildi.
2- Jenerik Bir Melodi Formu : “Earworm” olan tonların daha fazla tekrarlandığı ve kendine özgü bir melodisi olduğu görülmüş. Örneğin; İçinde aynı çocuk şiirlerinde ve korolardaki gibi ritmik ve kolay takip edilebilen melodiler içeren şarkılar “earworm” olmaya daha yatkın. Çünkü beyin bu tarz melodileri daha kolay hatırlamaya eğilimli.
3-Olağandışı Sıklıklar : “Earworm” olan şarkıların diğerlerine göre daha kendine özgü sürekliliklere sahip olduğu görülmüş. Bu ortalama bir pop şarkısından daha fazla sayıda şarkı içinde sıçramalar ve olağandan daha uzun süreli melodik atlamalar olduğu anlamına geliyor. Bu durum aslında beynin daha farklı melodilere daha farklı bir önem vererek onu hatırlamak için daha fazla çaba göstermesinden kaynaklanıyor. Bu sayede öğrendiği bir melodiyi beyin kolay kolay unutmuyor.
Nasıl Engellenir?
Jakubowski ve diğer uzmanlara göre, onları engellemenin en az beş yolu var:
1. Bütün şarkıyı dinleyin.
2. Biraz çeşitlilik ekleyin.
3. Boşverin.
4. Sakız çiğneyin.
5. İlgi çekici bir şey yapın.
İngiltere’deki Reading Üniversitesinde yapılan araştırmaya göre sakız çiğneyen üniversite öğrencilerinin çiğnemeyenlerden daha az “earworm”lar bildirdiğini keşfetti. Çünkü sakız çiğneme eylemi; sessizce okumak, konuşmak veya şarkı söylemek gibi, subvokal artikülatörler olarak adlandırılan anatomi, dil, diş ve konuşmak için kullanılan diğer bölümlere girer. Bu subvokalizasyonlar beynin sözel veya müzikal anılar oluşturma yeteneğini azaltır.
Earworm’ları ortadan kaldırmak için diğer stratejiler arasında Sheffield Üniversitesinden İngiliz müzik psikoloğu Victoria Williamson’ın “dikkat dağıtma ve etkileşimde bulunma” olarak tanımladığı şeyler yer alıyor. En etkili dikkat dağıtıcı unsurların sözel veya müzikal olduğunu açıklıyor. Bir şiir okumak, farklı bir şarkı dinlemek, hatta bir enstrüman çalmak. Earworm’lar; çalışma belleği bileşenini, fonolojik döngü adı verilen bir depolama ve prova döngüsünü aktive ederek çalışırlar. “Eğer aynı devreyi işgal eden başka bir şeyle doldurursanız, kulak kurdu yapmak için yeterli şey kalmaz.” belirli bir zihinsel göreve odaklanmak da işe yarayabilir. Örneğin; hafta içi programınızı düşünmek tekrarlanan bir melodiyi bozabilir. Bunu yaparken doğru miktarda bilişsel görev yüklenmelidir. Aksi takdirde earwormlar geri döner.
Başka bir yaklaşıma göre de üzerine gitmenin faydalı olacağı söylenmekte. Yani eğer aklınıza bir şarkı takılıyorsa o şarkıyı kasıtlı olarak dinleyip bitirin. Hatta üst üste birkaç kez dinleyin bile diyorlar. Bu şekilde o parçayı bilinçli şekilde hafızanızdan çıkarabilirmişsiniz. Bu yöntemlerin hiçbirinin de işe yaramama ihtimali de var tabi, bazı uzmanlara göre aynı melodiyi kafasında 20 yıl döndüren insanlar da varmış.
Bilim insanları “earworm” olarak adlandırdıkları bu durumu geçtiğimiz 10 yıldır ciddi anlamda araştırıyorlar. Araştırmanın temelindeyse şu sorular var:
“Kişiden kişiye earworm deneyimleri nasıl şekilleniyor?”
“İstenmeyen earworm’lardan nasıl kurtulunur?”
“Bazı şarkılar aklımızdan uçup giderken, neden bazı şarkılar kafamıza saplanıp kalıyor?”
İmgeler ve Kelimeler
Araştırmalara göre en güncel ve sıklıkla tekrar edilen şarkılar “earworm” olmaya çok daha yatkındır. Buna ek olarak araştırmaya katılan denekler üzerinde gözlemlendiği kadarıyla hafıza tetikleyen şeylerde (örneğin, şarkının sözlerini hatırlatan objeler veya kelimeler) o şarkının mırıldanmasına ve zamanla “earworm”a dönüşmesine sebep oluyor.
Mesela şuraya bir civciv fotoğrafı koysam eminim ki birçoğunuz “saçlarım ipek gibi kokum bebek gibiii… ” diye başlarsınız dalin reklam şarkısını söylemeye Ya da mesela biri kızılcık dediğinde ben direkt başlıyorum söylemeye “kızılcıklar oldu mu selelere doldu mu heyy gönderdiğim çoraplar ayağına oldu mu..”
Ruh Hali
“Earworm”ların başka bir hilesi de sizin ruh halinize göre şekilleniyor olması. Araştırmalar gösteriyor ki insanlar stres altındayken hep aynı şarkıyı mırıldanırken, kendilerini tehlikede hissettiklerinde daha hızlı tempolarda müziklere yöneliyorlar.
Aşinalık
Tabii bir de şarkıya aşinalık bu işin farklı etmenlerinden biri. Beyninizin düzenli olarak bir melodiyi tekrarlayabilmesi ve taze bir bilgi olarak tutabilmesi için o şarkıya farkında olarak veya olmadan aşinalık kazanması gerekiyor.
Örneğin;Hiç dinlemediğinizi düşündüğünüz bir şarkı gün içerisinde neden aklınıza takılıyor olabilir? İşte bu araştırmaya göre sebebi onu düzenli olarak mağazalarda, radyolarda veya televizyon programlarında dinliyor olmanız.
Araştırmalar Ne Diyor?
Dr. Kelly Jakubowski 5 yaşından beri keman çalan, müzikten ve müzikal performanslardan hayatı boyunca hiç ayrılamamış birisidir. Üniversitedeyken, beynin müzik dinlerken ne yaptığıyla ilgilenmiştir. Bugün ise, profesyonel hayatını müzik psikolojisi üzerine çalışarak geçiren Dr. Kelly’nin kulak kurdu kavramı üzerine çalışmalarına bir göz atalım.
Londra Üniversitesinde gerçekleştirilen çalışmanın sonuçları Psychology of Aesthetics, Creativity, and the Arts dergisinde yayımlanmıştır. 2010-2013 yılları arasında yapılan ve 3000 kişinin katıldığı “The Earwormery” isimli bir anket ile en yaygın şarkılar sıralandı ve şarkıların yapıları incelendi. Kulak kurdu olarak tarif edilen ilk 100 şarkı alındı ve aynı döneme ve tarza ait, aynı derecede popüler 100 şarkı ile eşleştirildi. Şarkıların tümü eşleştirildiğinde araştırmacılar, eşleri ile birlikte şarkıların küçük bir bölümünü 83 istatistik özete, korpus temelli melodik özelliklerine ve otomatikleştirilmiş sınıflama tekniğine göre karşılaştırdı ve analiz etti.
Kulakkurdu melodilerinin ortak özellikler taşıdığına yönelik belirgin izler buldular. Bu şarkıların paylaştıkları bir diğer özellik, şarkının ilk cümle öbeği içinde temponun giderek artması, ikinci öbekte ise temponun giderek azalması… Analizde üst sıralarda yer alan, Maroon 5 grubuna ait “Moves Like Jagger” adlı şarkının ilk notaları buna bir örnek.
En yaygın kulak kurdu olarak bildirilen şarkılar:
Bad Romance – Lady Gaga
Can’t Get You Out Of My Head – Kylie Minogue
Don’t Stop Believing – Journey
Somebody That I Used To Know – Gotye
Moves Like Jagger – Maroon 5
California Gurls – Katy Perry
Bohemian Rhapsody – Queen
Alejandro – Lady Gaga
Poker Face – Lady Gaga
Araştırmanın bir sonraki adımındaysa araştırmaya katılanların herhangi biri tarafından dile getirilmemiş olan 100 adet “earworm” olmayan şarkıdan oluşan bir karşılaştırma listesi hazırlandı. Bu listeyi hazırlarken çalışmacılar “earworm” şarkı listesindeki şarkılarla benzer popülariteye, belli listelerdeki sıralama değerlerine ve aşinalık ölçütlerine baktılar. Örneğin; Lady Gaga’nın Bad Romance şarkısına karşılık olarak gene popüler bir Lady Gaga şarkısı denk getirildi.
Ve ardından bu iki liste ( “earworm” ve “earworm” olmayan şarkı listeleri) 80 farklı kategoride karşılaştırıldı. İşte bu çalışma sonrası bir şarkının nasıl “earworm” olup olmayacağını belirleyen 3 melodik özellik ortaya çıktı.
1-Tempo : “Earworm” olan şarkıların daha hızlı tempoya sahip olduğu tespit edildi.
2- Jenerik Bir Melodi Formu : “Earworm” olan tonların daha fazla tekrarlandığı ve kendine özgü bir melodisi olduğu görülmüş. Örneğin; İçinde aynı çocuk şiirlerinde ve korolardaki gibi ritmik ve kolay takip edilebilen melodiler içeren şarkılar “earworm” olmaya daha yatkın. Çünkü beyin bu tarz melodileri daha kolay hatırlamaya eğilimli.
3-Olağandışı Sıklıklar : “Earworm” olan şarkıların diğerlerine göre daha kendine özgü sürekliliklere sahip olduğu görülmüş. Bu ortalama bir pop şarkısından daha fazla sayıda şarkı içinde sıçramalar ve olağandan daha uzun süreli melodik atlamalar olduğu anlamına geliyor. Bu durum aslında beynin daha farklı melodilere daha farklı bir önem vererek onu hatırlamak için daha fazla çaba göstermesinden kaynaklanıyor. Bu sayede öğrendiği bir melodiyi beyin kolay kolay unutmuyor.
Nasıl Engellenir?
Jakubowski ve diğer uzmanlara göre, onları engellemenin en az beş yolu var:
1. Bütün şarkıyı dinleyin.
2. Biraz çeşitlilik ekleyin.
3. Boşverin.
4. Sakız çiğneyin.
5. İlgi çekici bir şey yapın.
İngiltere’deki Reading Üniversitesinde yapılan araştırmaya göre sakız çiğneyen üniversite öğrencilerinin çiğnemeyenlerden daha az “earworm”lar bildirdiğini keşfetti. Çünkü sakız çiğneme eylemi; sessizce okumak, konuşmak veya şarkı söylemek gibi, subvokal artikülatörler olarak adlandırılan anatomi, dil, diş ve konuşmak için kullanılan diğer bölümlere girer. Bu subvokalizasyonlar beynin sözel veya müzikal anılar oluşturma yeteneğini azaltır.
Earworm’ları ortadan kaldırmak için diğer stratejiler arasında Sheffield Üniversitesinden İngiliz müzik psikoloğu Victoria Williamson’ın “dikkat dağıtma ve etkileşimde bulunma” olarak tanımladığı şeyler yer alıyor. En etkili dikkat dağıtıcı unsurların sözel veya müzikal olduğunu açıklıyor. Bir şiir okumak, farklı bir şarkı dinlemek, hatta bir enstrüman çalmak. Earworm’lar; çalışma belleği bileşenini, fonolojik döngü adı verilen bir depolama ve prova döngüsünü aktive ederek çalışırlar. “Eğer aynı devreyi işgal eden başka bir şeyle doldurursanız, kulak kurdu yapmak için yeterli şey kalmaz.” belirli bir zihinsel göreve odaklanmak da işe yarayabilir. Örneğin; hafta içi programınızı düşünmek tekrarlanan bir melodiyi bozabilir. Bunu yaparken doğru miktarda bilişsel görev yüklenmelidir. Aksi takdirde earwormlar geri döner.
Başka bir yaklaşıma göre de üzerine gitmenin faydalı olacağı söylenmekte. Yani eğer aklınıza bir şarkı takılıyorsa o şarkıyı kasıtlı olarak dinleyip bitirin. Hatta üst üste birkaç kez dinleyin bile diyorlar. Bu şekilde o parçayı bilinçli şekilde hafızanızdan çıkarabilirmişsiniz. Bu yöntemlerin hiçbirinin de işe yaramama ihtimali de var tabi, bazı uzmanlara göre aynı melodiyi kafasında 20 yıl döndüren insanlar da varmış.
