Neolitik ve Kalkolitik Çağ
Tarih öncesi çağla maden çağının arasındaki geçiş dönemi olan Neolitik dönem İnsanoğlunun hızla yayıldığı ve ilk toplumları meydana getirdiği dönem olarak dikkat çeker. Bu gelişim Anadolu'da da yaşanmıştır. Holosen dönemin başlamasıyla birlikte açık alanlarda yaşamaya başlayan, çoğalan ve tabiatın sunduğu imkanlardan istifade etmeye başlayan Anadolu insanı, yerleşim alanları kurmuş, toplumsal ilişkiler geliştirmiş, ticaret yapmış, dünya tasavvuru ve manevi anlayışlarını olgunlaştırarak etkileyici bir tarihsel serüven ortaya koymuştur.
Göbeklitepe neolitik dönemin en etkileyici örneğini teşkil eder. Komplike toplanma alanları, mistik tasavvurları sembolize eden hayvan kabartmaları, törensel alanların binlerce yıl devamlılığını koruması Anadolu'da yoğun bir insan/kültür faaliyeti olduğunu ortaya koya. İnsanlar temel ihtiyaçlarını karşılayabilmiş, kalan zamanlarında dünyayı anlamaya çalışmış, öteki dünya ve bu dünyanın manevi/sanatsal yorumunu özgün bir üslupla toplumsal bir unsur olarak geliştirmişlerdir. Bu yönleriyle Anadolu, insanın tasavvur dünyasını ve manevi duygularını ortaya koydu en eski (-11Bin) ve en komplike coğrafya durumundadır
Çayönü ise neolitik dönemin en eski yerleşim merkezi durumundadır. -10500'lerde ilk yerleşimlerin başladığı bölge, önemini tarih boyunca kesintisiz bir süreklilikle devam ettirmiştır. Taş temeller üzerine kerpiçten yapılan evler bölgenin mimari geleneğini oluşturur. -8500'lerde buğday ve baklagillerin kullanımı başlamış, tahıl ve hayvan evcilleştirmenin ilk örneğini teşkil etmiştir. Öyle ki; -6000'lerde bölgede yaşayan herkes yiyecek ihtiyacını tarımdan elde eder duruma gelmiştir. Ergani (Diyarbakır) bölgesinin zengin bakır yatakları sayesinde bakır çağına en erken giren bölge yine Çayönü olmuştur.
Çatalhöyük insanlık tarihinin ilk toplu yerleşim merkezi durumundadır. Konya'da bulunan ve -7400'lere tarihlenen bölge Tarım ve hayvancılığın yaşamın merkezinde olduğu, kerpiçten yapılmış bitişik evlerin avlularla birleştirilerek tapınak ve kült yapılarla komplike bir yaşam alanı inşa edildiği açıkça görülmektedir. Bir oda ve bir depodan oluşan sıvalı ve beyaza boyanmış kerpiç evler, ortak kullanım alanları durumunda olan fırın ve ocaklar, zengin duvar resimleri ve hayvan figürleriyle bezenmiş yaşam alanları engin bir dünya tasavvuru ve maneviyat duygusunun göstergeleridir. Kalabalık, zengin ve müreffeh bir toplu yaşam merkezi, Anadolu'nun ilk köyü olma özelliğini taşır
Neolitik dönemde ortaya çıkan yaşam alışkanlığı Anadolu'nun pek çok bölgesine yayılmış, kendine has ve özgün bir kültür meydana getirmiştir. Bakır, Kalay ve Obsidyen gibi çağları belirleyen kaynakların bolca bulunduğu Anadolu, Neolitik döneme dair en zengin kaynakların bulunduğu bir dünya mirası durumundadır. Taş ve bakırın birlikte kullanıldığı Kalkolitik dönemde de bölge hızla gelişmiş ve kalabalıklaşmış, Kafkaslardan gelen göçler ve Mezopotamya'da ortaya çıkan kent devriminin etkileri Anadolu'ya ulaşana dek öncü ve benzersiz dokusunu muhafaza etmiştir.
Tarih öncesi çağla maden çağının arasındaki geçiş dönemi olan Neolitik dönem İnsanoğlunun hızla yayıldığı ve ilk toplumları meydana getirdiği dönem olarak dikkat çeker. Bu gelişim Anadolu'da da yaşanmıştır. Holosen dönemin başlamasıyla birlikte açık alanlarda yaşamaya başlayan, çoğalan ve tabiatın sunduğu imkanlardan istifade etmeye başlayan Anadolu insanı, yerleşim alanları kurmuş, toplumsal ilişkiler geliştirmiş, ticaret yapmış, dünya tasavvuru ve manevi anlayışlarını olgunlaştırarak etkileyici bir tarihsel serüven ortaya koymuştur.
Göbeklitepe neolitik dönemin en etkileyici örneğini teşkil eder. Komplike toplanma alanları, mistik tasavvurları sembolize eden hayvan kabartmaları, törensel alanların binlerce yıl devamlılığını koruması Anadolu'da yoğun bir insan/kültür faaliyeti olduğunu ortaya koya. İnsanlar temel ihtiyaçlarını karşılayabilmiş, kalan zamanlarında dünyayı anlamaya çalışmış, öteki dünya ve bu dünyanın manevi/sanatsal yorumunu özgün bir üslupla toplumsal bir unsur olarak geliştirmişlerdir. Bu yönleriyle Anadolu, insanın tasavvur dünyasını ve manevi duygularını ortaya koydu en eski (-11Bin) ve en komplike coğrafya durumundadır
Çayönü ise neolitik dönemin en eski yerleşim merkezi durumundadır. -10500'lerde ilk yerleşimlerin başladığı bölge, önemini tarih boyunca kesintisiz bir süreklilikle devam ettirmiştır. Taş temeller üzerine kerpiçten yapılan evler bölgenin mimari geleneğini oluşturur. -8500'lerde buğday ve baklagillerin kullanımı başlamış, tahıl ve hayvan evcilleştirmenin ilk örneğini teşkil etmiştir. Öyle ki; -6000'lerde bölgede yaşayan herkes yiyecek ihtiyacını tarımdan elde eder duruma gelmiştir. Ergani (Diyarbakır) bölgesinin zengin bakır yatakları sayesinde bakır çağına en erken giren bölge yine Çayönü olmuştur.
Çatalhöyük insanlık tarihinin ilk toplu yerleşim merkezi durumundadır. Konya'da bulunan ve -7400'lere tarihlenen bölge Tarım ve hayvancılığın yaşamın merkezinde olduğu, kerpiçten yapılmış bitişik evlerin avlularla birleştirilerek tapınak ve kült yapılarla komplike bir yaşam alanı inşa edildiği açıkça görülmektedir. Bir oda ve bir depodan oluşan sıvalı ve beyaza boyanmış kerpiç evler, ortak kullanım alanları durumunda olan fırın ve ocaklar, zengin duvar resimleri ve hayvan figürleriyle bezenmiş yaşam alanları engin bir dünya tasavvuru ve maneviyat duygusunun göstergeleridir. Kalabalık, zengin ve müreffeh bir toplu yaşam merkezi, Anadolu'nun ilk köyü olma özelliğini taşır
Neolitik dönemde ortaya çıkan yaşam alışkanlığı Anadolu'nun pek çok bölgesine yayılmış, kendine has ve özgün bir kültür meydana getirmiştir. Bakır, Kalay ve Obsidyen gibi çağları belirleyen kaynakların bolca bulunduğu Anadolu, Neolitik döneme dair en zengin kaynakların bulunduğu bir dünya mirası durumundadır. Taş ve bakırın birlikte kullanıldığı Kalkolitik dönemde de bölge hızla gelişmiş ve kalabalıklaşmış, Kafkaslardan gelen göçler ve Mezopotamya'da ortaya çıkan kent devriminin etkileri Anadolu'ya ulaşana dek öncü ve benzersiz dokusunu muhafaza etmiştir.
